Arbeidsmarktonderzoekersdag 2003, Verslagboek

De arbeidsmarktonderzoekersdag is een trefpunt voor iedereen die begaan is met het arbeidsmarktonderzoek in Vlaanderen. Met dit tweejaarlijks initiatief wil het Steunpunt WAV een wetenschappelijke en beleidsgerichte dialoog tot stand brengen over recente bevindingen uit onderzoek met betrekking tot arbeid en de arbeidsmarkt in Vlaanderen.

De vijfde editie van deze studiedag vond plaats op 26 mei 2003 in de gebouwen van de Vrije Universiteit Brussel. Het dagprogramma bestond uit zes thematische sessies waarin 22 onderzoeksrapporten werden voorgesteld en bediscussieerd, en een plenaire sessie over de groeiende aandacht voor het competentiegericht denken in Vlaamse bedrijven en op beleidsniveau. Dit Verslagboek biedt een weerslag van de (meeste) onderzoeksresultaten die aan bod kwamen.

PASO Flanders staat voor Panel Survey of Organizations in Flanders. Dit onderzoek tekent jaarlijks de stand van zaken op met betrekking tot het gevoerde organisatie-, personeels- en innovatiebeleid in Vlaamse vestigingen. In sessie 1 Organisatie in bedrijf, met Jan Denys (Randstad) als moderator, werden de eerste resultaten van dit onderzoek voorgesteld. Steven Marx (PASO, HIVA, K.U. Leuven) maakte met een dwarsdoorsnede van de belangrijkste bevindingen duidelijk wat PASO zoal kan opleveren aan relevante arbeidsmarktinformatie. Hierna volgden drie andere sprekers met een verdere thematische uitdieping. Zo werkte Anneleen Peeters (PASO, Idea Consult) een luik uit over de dynamiek op de arbeidsmarkt, waarin zij onder meer concludeerde dat Vlaamse organisaties geconfronteerd worden met een relatief grote in- en uitstroom van werknemers. Stijn Gryp (PASO, Departement Sociologie, K.U. Leuven) had het op zijn beurt over flexibiliteitsstrategieën die bedrijven kunnen hanteren om hun prestatievermogen af te stemmen op vraagschommelingen. Tot slot maakte ook Anne Delarue (PASO, Departement Sociologie, K.U. Leuven) gebruik van de PASO-resultaten met als doelstelling om bestaande teamtypologieën te confronteren met empirische informatie.

De kwaliteit van de arbeid ligt steeds vaker voor ter bespreking in bedrijven. De vijf papers in Sessie 2 Kwaliteit van de arbeid onder druk?, met Frank Janssens (STV – Innovatie & Arbeid) als moderator, toonden aan dat ook de onderzoekswereld warm loopt voor dit thema. Gert Verdonck (STV – Innovatie & Arbeid) gaf als eerste spreker de toehoorders 10 organisatiesleutels mee die gunstig inwerken op de arbeidsbeleving en de kwaliteit van het werk. Aansluitend hierbij besprak Bart Cambré (ISW, spin-off K.U. Leuven / UCL) enkele werkbare interventies die bedrijven moeten toelaten om gericht in te spelen op problemen van burnout bij risicogroepen. Hij legde vooral de nadruk op de deeltijdse werknemers tussen 35 en 44 jaar die een kwetsbare groep blijkt te zijn om burnout te ontwikkelen. Nele De Cuyper (Onderzoeksgroep voor Stress, Gezondheid en Welzijn, K.U. Leuven) concentreerde zich als derde spreker op de interactie tussen contracttype en jobonzekerheid en de mogelijke impact ervan op jobtevredenheid, organisatiebetrokkenheid, performantie en verloopintentie. Hans De Witte (Onderzoeksgroep voor Stress, Gezondheid en Welzijn, K.U. Leuven) brak vervolgens een lans voor een meer positieve kijk op arbeid en ging na in welke mate werknemers gekenmerkt worden door ‘bevlogenheid’ en welke werkaspecten daartoe bijdragen. Guy Notelaers (NOVA) sloot de sessie af met de resultaten van een onderzoek naar de relatie tussen pesten, werkstress en welbevinden op het werk.

In Sessie 3 Beleid en arbeidsmarkt, met Jean-Marie De Baene (ABVV) als moderator, werd het arbeidsmarktbeleid onder de loep genomen. Lieve De Lathouwer (CSB, UA) bracht meteen een duidelijke boodschap over aan het beleid: schorsingen in de werkloosheidsverzekering hebben een eerder geringe impact op de herintredekans van langdurig werkloze samenwoners en blijken dus geen adequaat activeringsinstrument. Een hertewerkstellingbeleid zou daarentegen een cruciale rol te vervullen hebben voor een groeiende groep van werknemers, zo stelde Roel Verlinden (HIVA, K.U. Leuven); hierbij moet wel voldoende aandacht gaan naar het wegwerken van onbedoelde neveneffecten. Yves Deweerdt (HIVA, K.U. Leuven) waarschuwde voor de impact op de kwaliteit van het sociaal overleg indien de ganse werknemersgroep als één geheel vertegenwoordigd zou worden en zo de eigen cultuur van de verschillende socio-professionele groepen verloren zou gaan. Met de laatste presentatie kwamen we terug bij het activeringsbeleid. Ludo Struyven (HIVA, K.U. Leuven) onderzocht de implicaties van nieuwe sturingsmodellen voor activering, waaronder de overgang naar marktwerking bij reïntegratie van werkzoekenden.

Een belangrijke uitdaging voor de huidige regeringsploegen is het uitwerken van maatregelen die gezin, arbeid en vrije tijd beter op mekaar afstemmen. De drie sprekers uit Sessie 4 Anders participeren?, met Mieke Van Haegendoren (Sociaal-Economisch Instituut, LUC) als moderator, droegen alvast hun steentje bij door onderzoek over dit thema voor te stellen. Ignace Glorieux (Onderzoeksgroep TOR, VUB) merkte op dat het nog steeds de vrouwen zijn die hun loonarbeid aanpassen aan de gezinslast en dat deeltijdwerk voor hen het mechanisme bij uitstek is om de balans in evenwicht te houden. Karen Geurts (Steunpunt WAV) vestigde de aandacht op de toenemende variatie in de gezinsstructuur en het ontstaan van nieuwe kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt dat hiermee gepaard gaat: zo hebben alleenstaande moeders, maar ook alleenstaande mannen zonder kinderen heel wat minder vaak een betaalde baan dan personen in andere huishoudposities. Walter Van Dongen (CBGS) droeg op basis van nieuwe empirische gegevens het volledige combinatiemodel voor als beste keuze voor het toekomstig beleid.

In Sessie 5 Arbeidsmarkttrends in beeld, met Piet Coppieters (UA) als moderator, gingen we op zoek naar specifieke trends op de arbeidsmarkt en de bijhorende ontwikkeling van indicatoren. Een eerste belangrijke evolutie van de afgelopen jaren is de feminisering van het leerkrachtenberoep. Jessy Siongers (Onderzoeksgroep TOR, VUB) vroeg zich af of de seksesamenstelling van het leerkrachtenkorps een impact heeft op de leerlingen en de onderwijskwaliteit. Daarnaast wordt, als gevolg van de nieuwe economie, in toenemende mate interesse opgewekt voor telewerk. An Bollen (STILE, HIVA, K.U. Leuven) wees op een gebrek aan accurate informatie hieromtrent en stelde, in het kader van het STILE-project, een flexibele indicatorenset voor om telewerk in kaart te brengen. Ten slotte neemt parallel aan de toenemende aandacht voor de kwaliteit van de arbeid ook de vraag naar cijfermateriaal over dit thema toe. Seppe Van Gils (Steunpunt WAV) lichtte in dit kader een nieuwe indicator toe, met name de precariseringsgraad, die aangeeft wie in een of andere vorm van precaire arbeidstijdregeling werkzaam is.

De sprekers in Sessie 6 Diversiteit op de arbeidsmarkt, met Mark Andries (VEV) als moderator, onderzochten de toegankelijkheid van de arbeidsmarkt voor diverse groepen. Volgens Ive Marx (CSB, UA) bestaat er de facto noch in België noch in Europa een migratiestop. Voor hooggeschoolden heeft België zelfs één van de meest gastvrije arbeidsmigratieregimes in Europa. De gastvrijheid en toegankelijkheid van onze arbeidsmarkt is daarentegen heel wat beperkter voor minder gekwalificeerde migranten. Ook voor personen met een handicap is arbeidsmarktdeelname niet steeds evident. Anja Termote (NIS) becijferde in welke mate personen op arbeidsleeftijd aan een langdurig gezondheidsprobleem of handicap lijden en in hoeverre dit gevolgen meebrengt voor het beroepsleven. Met een pleidooi voor ‘management van diversiteit’, ten slotte, gaf Gerlinde Doyen (HIVA, K.U. Leuven) aan welke inspanningen er kunnen geleverd worden om de integratie van kansengroepen op de arbeidsmarkt te bevorderen.

Afsluitend werden in een centrale sessie de bevindingen en de visies van enkele wetenschappers, beleidsmedewerkers en vertegenwoordigers van de sociale partners over ‘competenties en arbeidsmarkt’ met elkaar geconfronteerd. Het onderzoek over competentiemanagement van Leen Baisier (STV-Innovatie & Arbeid) wordt gerapporteerd in het Verslagboek.